Co wywołuje chorobę półpasiec? objawy,leczenie.

Rozpoznawanie, profilaktyka i leczenie chorób wewnętrznych, choroby wieku starszego, choroby zakaźne, układu oddechowego, diabetologia, alergie.
Asystentka

Co wywołuje chorobę półpasiec? objawy,leczenie.

Post autor: Asystentka »

Podstawowe informacje o chorobie

Półpasiec (łac. herpes zoster) to reaktywacja (uczynnienie) utajonego zakażenia wirusowego wywołanego przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (ang. varicella zoster virus, VZV, obecnie określany jako Human Herpesvirus-3 – HHV-3), ten sam wirus, który przy pierwszym zakażeniu wywołuje ospę wietrzną. Choroba może zatem wystąpić u wszystkich osób, które przebyły w przeszłości ospę wietrzną, niezależnie od tego czy przebieg ospy wietrznej był łagodny czy ciężki.

Półpasiec objawia się jednostronnym występowaniem bolesnych pęcherzyków charakterystycznie umiejscowionych na obszarach skóry unerwionych przez jeden korzeń rdzeniowy zwanych dermatomami. Ponieważ zmiany występują po jednej stronie i zwykle nie przekraczają linii środkowej ciała, a najczęstszą lokalizacją półpaśca są nerwy międzyżebrowe – stąd pochodzi nazwa choroby „pół-pasiec”. Wystąpienie zmian skórnych jest zwykle poprzedzone pieczeniem, swędzeniem, mrowieniem i bólami, które mogą się utrzymać przez cały czas choroby.
Półpasiec jest zaraźliwy dla otoczenia. Po kontakcie z chorym osoby podatne na zakażenie mogą zachorować na ospę wietrzną.
Jak dochodzi do rozwoju półpaśca?

Półpasiec jest wywoływany przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV), który po pierwotnym zakażeniu wywołuje ospę wietrzną. Po wyzdrowieniu z ospy wietrznej, wirus VZV pozostaje w organizmie w grzbietowych zwojach nerwowych w postaci uśpionej, nieaktywnej, co określa się jako latencję wirusa. Z przyczyn, które nie zostały w pełni poznane, najprawdopodobniej z powodu spadku swoistej odporności typu komórkowego, wiele lat później dochodzi do mnożenia się wirusa VZV i reaktywacji zakażenia, co klinicznie objawia się jako półpasiec. Wspomniany spadek odporności może wynikać ze stopniowego zanikania odporności związanego z wiekiem i czasem, który upłynął od pierwotnego zakażenia, współistniejących chorób niekorzystnie wpływających na odporność lub przyjmowania leków immunosupresyjnych.
Jakie czynniki sprzyjają wystąpieniu półpaśca?

Półpasiec może wystąpić tylko o osób, które wcześniej zostały zakażone wirusem ospy wietrznej, najczęściej w następstwie naturalnego zakażenia i przebycia ospy wietrznej lub rzadziej w następstwie szczepienia przeciw ospie wietrznej. Ponieważ właściwie cała populacja polska po 40. roku życie przebyła ospę wietrzną, w praktyce wszystkie osoby starsze są narażone na ryzyko półpaśca.

Czynnikiem rozwoju półpaśca jest wiek. Ryzyko półpaśca gwałtownie wzrasta po 50. roku życia. Po 85. roku życia ryzyko półpaśca wynosi 50%. Podobnie wraz z wiekiem gwałtownie wzrasta ryzyko rozwoju neuralgii popółpaścowej. Z tego powodu chorzy na półpasiec w zaawansowanym wieku mogą wymagać przyjęcia do szpitala celem leczenia powikłań choroby, w tym neuralgii.

Do czynników ryzyka rozwoju półpaśca należą choroby prowadzące do obniżenia odporności typu komórkowego, takie jak rozsiane nowotwory, w tym białaczki i chłoniaki, zakażenie ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV), a także leczenie immunosupresyjne (glikokortykosteroidy, leki podawane po przeszczepieniu narządów).

Na ciężki przebieg półpaśca narażeni są szczególnie pacjenci po przeszczepieniu szpiku kostnego oraz narządów litych (nerek, serca, wątroby i płuc), którzy przyjmują leki immunosupresyjne, w tym glikokortykosteroidy. Czynnikiem ryzyka jest leczenie choroby nowotworowej za pomocą radioterapii lub chemioterapii.
Jakie jest ryzyko rozwoju półpaśca?

Według aktualnych danych pochodzących ze Stanów Zjednoczonych u prawie co trzeciej osoby dojdzie w ciągu ich życia do rozwoju półpaśca. Choroba może się rozwinąć, u każdego, kto przebył ospę wietrzną, w tym u dzieci, jednak ryzyko choroby istotnie wzrasta z wiekiem. W praktyce półpasiec jest chorobą ludzi dorosłych, przy czym około połowy wszystkich przypadków półpaśca występuje po 60. roku życia. Zazwyczaj dochodzi do rozwoju jednego epizodu półpaśca w życiu. W rzadkich przypadkach, szczególnie przy obecności czynników sprzyjających, półpasiec może wystąpić dwa i więcej razy.
Jak przebiega półpasiec?

Półpasiec cechuje się wystąpieniem zwykle bolesnej lub swędzącej wysypki, charakterystycznie jednostronnej, zajmującej obszar jednego dermatomu lub sąsiednich dermatomów, czyli obszarów skóry unerwionych przez jeden korzeń rdzeniowy. Wysypka najczęściej występuje na tułowiu wzdłuż nerwu międzyżebrowego Wykwity zwykle nie przekraczają linii środkowej ciała (stąd nazwa choroby „pół-pasiec”). U około 1/5 chorych wysypka obejmuje sąsiednie dermatomy. Rzadziej wysypka może mieć charakter rozsiany i zajmować trzy lub więcej dermatomów. Stan ten, który nazywany półpaścem uogólnionym (rozsianym) zwykle występuje tylko u osób z osłabionym układem odpornościowym. Rozsiany półpasiec może być trudny do odróżnienia od ospy wietrznej.

Wystąpienie zmian skórnych jest zwykle poprzedzone objawami czuciowymi: pieczeniem, swędzeniem, mrowieniem i bólami, które mogą się utrzymać przez cały czas choroby. Objawy czuciowe mogą poprzedzać wystąpienie wysypki o kilka dni do kilku tygodni. Niektórzy chorzy w fazie zwiastunowej mogą również skarżyć się na bóle głowy, światłowstręt i złe samopoczucie. Najbardziej charakterystyczną cechą wysypki półpaścowej jest występowanie przeźroczystych pęcherzyków zgrupowanych w skupieniach oraz układ zgodny z unerwieniem (dermatomy). Świeże wykwity pęcherzykowe stopniowo zasychają w ciągu 3–5 dni z wytworzeniem strupków. Wysypka półpaścowa zwykle ustępuje w ciągu 2–4 tygodni. Pozostałością wykwitów mogą być zaburzenia pigmentacji i trwałe blizny na skórze.
Powikłania półpaśca

Najczęstszym powikłaniem półpaśca jest neuralgia popółpaścowa (postherpetic neuralgia – PHN). Jest to przewlekły ból, który lokalizuje się w miejscu występowania wysypki. Podstawą rozpoznania neuralgii jest utrzymywanie się bólu pomimo ustąpienia wysypki. Kryteria rozpoznania neuralgii popółpaścowej zwykle wymagają, by ból utrzymywał się przez okres dłuższy niż 30 dni lub ponad 90 dni po wystąpieniu wysypki. Pacjenci cierpiący na neuralgię odczuwają silne bóle przez dłuższy czas – do kilkunastu miesięcy, a nawet kilku lat. Ból związany z neuralgią popółpaścową może być bardzo nasilony i prowadzić do znacznego obniżenia jakości życia i zaburzeń funkcjonowania. Chociaż bóle u większości pacjentów zwykle ustępują w ciągu od kilku tygodni do miesięcy, niemniej u niektórych osób bóle mogą utrzymywać się przez wiele lat. U około 10% (1/10) chorych bóle po półpaścu utrzymują się co najmniej przez 90 dni. W Stanach Zjednoczonych neuralgia popółpaścowa jest wymieniana, jako piąta co do częstości przyczyna samobójstw wśród osób w starszym wieku.

Ryzyko wystąpienia neuralgii po przebyciu półpaśca wzrasta z wiekiem. Starsze osoby są bardziej narażone na wystąpienie neuralgii i skarżą się na bardziej długotrwałe i silniejsze bóle. Neuralgia po półpaścu występuje rzadko wśród osób poniżej 40. roku życia. Według jednego z badań ryzyko wystąpienia neuralgii po półpaścu wynosi: 5% w wieku 22–59 lat, 10% w wieku 60–69 lat, 17% w wieku 70–79 lat oraz rośnie do 20% w wieku powyżej 80 lat. Do pozostałych niekorzystnych czynników prognostycznych neuralgii popółpaścowej należą: znaczna intensywność bólu w czasie występowania wysypki półpaścowej, występowanie objawów zwiastunowych, półpasiec oczny oraz duża powierzchnia zajęta przez wykwity.

Możliwy jest ciężki przebieg kliniczny półpaśca. Opisano postać krwotoczną przebiegającą z wylewami do skóry oraz zgorzelinową, w której dochodzi do rozpadu zmian skórnych z pozostawieniem zgorzelinowych owrzodzeń. U osób z ciężkimi zaburzeniami odporności może się rozwinąć postać uogólniona (rozsiana), w której zmiany skórne są rozsiane na tułowiu.

Półpasiec może prowadzić do poważnych powikłań związanych z jego umiejscowieniem. Przy zajęciu pierwszej gałęzi nerwu trójdzielnego dochodzi do groźnego dla wzroku półpaśca ocznego. Przy zajęciu nerwu słuchowego (n. VIII) może dojść do upośledzenia słuchu. Rzadko półpasiec zajmuje nerwy zaopatrujące opony mózgowo-rdzeniowe, co prowadzi do rozwoju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Powikłaniem półpaśca zajmującego nerwy trzewne jest zajęcie narządów wewnętrznych, które może przebiegać z towarzyszącym zapaleniem płuc, zapaleniem wątroby, jak też prowadzić do ostrej martwicy narządów wewnętrznych. Bardzo rzadko półpasiec może także prowadzić do rozwoju zapalenia mózgu.

Pozostałe powikłania półpaśca obejmują bakteryjne nadkażenia zmian skórnych, zazwyczaj wywoływane przez gronkowce (Staphylococcus aureus), rzadziej paciorkowce (paciorkowce beta-hemolizujące grupy A) oraz porażenia nerwów obwodowych i czaszkowych zajętych procesem chorobowym.

Pacjenci z osłabionym układem odpornościowym lub otrzymujący leki o działaniu immunosupresyjnym są bardziej narażeni na rozwój powikłań półpaśca. Z reguły też wysypka jest bardziej nasilona i utrzymuje się dłużej. Chorzy w immunosupresji są narażeni na zwiększone ryzyko rozwoju półpaśca rozsianego.

Leczenia szpitalnego z powodu powikłań półpaśca wymaga około 1–4 % chorych na półpasiec. Grupę zwiększonego ryzyka hospitalizacji stanowią osoby starsze oraz pacjenci z obniżoną odpornością.
Trwałe następstwa półpaśca

Do możliwych trwałych następstw półpaśca należą zaburzenia słuchu (jednostronny ubytek słuchu), pogorszenie ostrości widzenia lub utrata wzroku związana z bliznowaceniem rogówki, porażenia nerwów czaszkowych (np. unerwiających mięśnie gałki ocznej: nerw okoruchowy – n. III, nerw bloczkowy – n. IV, nerw odwodzący – VI, porażenie nerwu twarzowego – n. VII lub trójdzielnego n. V) i obwodowych, powikłania neurologiczne po zapaleniu mózgu oraz zgon.
Śmiertelność z powodu półpaśca

W Stanach Zjednoczonych około 100 zgonów rocznie przypisuje się półpaścowi jako przyczynie podstawowej. Niemal wszystkie zgony występują wśród osób w podeszłym wieku lub z zaburzoną odpornością. W Polsce rocznie jest zgłaszanych od jednego do kilku zgonów wywołanych przez półpasiec. Przyjmując dla Polski wskaźnik śmiertelności zbliżony do amerykańskiego, można oszacować liczbę zgonów w następstwie półpaśca na kilkanaście rocznie.
Sytuacja w Polsce

Półpasiec nie podlega obowiązkowi zgłaszania, dlatego dokładna liczba przypadków półpaśca w Polsce nie jest znana. Na całym świecie, zapadalność na półpasiec waha się w zakresie od 1,2 do 3,4 przypadku na 1000 osób rocznie, wzrastając do 3,9–11,8 na 1000 osób, wśród osób powyżej 65. roku życia. W USA, kraju liczącym około 318 milionów mieszkańców, notuje się około miliona przypadków półpaśca rocznie. Zapadalność na półpasiec w USA wynosi około 4 przypadków na 1000 mieszkańców rocznie. Zapadalność osób w wieku 60 lat i starszych wynosi około 10 przypadków na 1000 mieszkańców rocznie. Według aktualnych danych epidemiologicznych pochodzących ze Stanów Zjednoczonych u około 1/3 osób dojdzie w ciągu ich życia do rozwoju półpaśca. Osoby starsze oraz pacjenci z obniżoną odpornością stanowią grupę zwiększonego ryzyka hospitalizacji. W Stanach Zjednoczonych około 30% pacjentów hospitalizowanych z powodu półpaśca stanowią chorzy z obniżoną odpornością lub przyjmujący leki immunosupresyjne. W związku ze starzeniem się społeczeństwa, wzrostem zachorowalności na choroby nowotworowe oraz upowszechnianiem się agresywnych terapii (np. leczenie biologiczne chorób reumatologicznych) należy oczekiwać wzrostu zapadalności na półpasiec.

W Polsce ospa wietrzna jest najczęściej zgłaszaną chorobą zakaźną, rocznie notuje się około 200 tysięcy zachorowań. Z racji wysokiej zaraźliwości choroby, na ospę wietrzną w ciągu całego życia zachoruje prawie cała populacja. Chociaż wiele osób nie pamięta przechorowania ospy wietrznej, szacuje się, że około 99,5% populacji po 40. roku życia przebyło ospę wietrzną, dlatego można oszacować, że w Polsce na rozwój półpaśca jest narażone kilkanaście milionów osób.
Zaraźliwość półpaśca dla otoczenia

Wirus VZV, który wywołuje półpasiec, może przenosić się z osoby z aktywnym półpaścem na osoby podatne na zakażenie VZV, czyli takie, które dotąd nie chorowały na ospę wietrzną. W takich przypadkach może dojść do rozwoju ospy wietrznej, natomiast nie rozwinie się bezpośrednio półpasiec. Półpasiec jest znacznie mniej zaraźliwy niż ospa wietrzna i ryzyko zakażenia wirusem VZV po kontakcie z chorym jest małe. Wirus VZV rozprzestrzenia się poprzez bezpośredni kontakt z płynem występującym w wykwitach półpaścowych (pęcherzykach), natomiast bezpieczny jest krótkotrwały, przypadkowy kontakt. Chorzy na półpasiec są zaraźliwi dla otoczenia w fazie nieprzyschniętej wysypki pęcherzykowej, natomiast nie są zaraźliwi przed wystąpieniem wysypki ani po zaschnięciu pęcherzyków z wytworzeniem strupków. Zaleca się, by osoba chora na półpasiec przykrywała wysypkę odzieżą, co znacznie zmniejsza zaraźliwość dla otoczenia. Za osoby obarczone dużym ryzykiem ciężkiego przebiegu ospy wietrznej uważamy kobiety ciężarne, wcześniaki urodzone przez matki, podatne na zachorowanie na ospę wietrzną, dzieci urodzone poniżej 28. tygodnia ciąży lub o masie ciała poniżej 1000 gramów, niezależnie od tego, czy matka przechorowała ospę wietrzną lub była szczepiona oraz pacjentów z zaburzeniami odporności niezależnie od wieku.
Leczenie półpaśca

W Polsce nie obowiązują jednolite zalecenia dotyczące leczenia półpaśca. W leczeniu stosuje się leki przeciwwirusowe, które zmniejszają nasilenie i czas trwania objawów półpaśca. Warunkiem skuteczności jest wczesne rozpoczęcie leczenia, jak najszybciej po pojawieniu się wysypki. Nie udowodniono, by leczenie przeciwwirusowe zapobiegało wystąpieniu najważniejszego powikłania – neuralgii popółpaścowej. Dolegliwości bólowe leczy się objawowo.
Leczenie przeciwwirusowe

Leczenie przeciwwirusowe zmniejsza nasilenie i czas trwania objawów półpaśca. Dostępnych jest kilka leków przeciwwirusowych (acyklowir, walacyklowir, famcyklowir), które mogą skrócić czas trwania i zmniejszyć jej nasilenie. Warunkiem skuteczności leczenia jest jego wczesne rozpoczęcie – jak najszybciej po pojawieniu się wysypki. Jednak nie udowodniono, by leczenie przeciwwirusowe zapobiegało wystąpieniu neuralgii popółpaścowej.
Leczenie bólu

W leczeniu bólów stosuje się leki przeciwbólowe, maści rozgrzewające i okłady. Kąpiele i leki przeciwhistaminowe mogą złagodzić świąd towarzyszący wysypce.
Zapobieganie półpaścowi

Jedynym sposobem, zmniejszenia ryzyka wystąpienia półpaśca i towarzyszącego mu długotrwałego zespołu bólowego, który może być następstwem półpaśca są szczepienia ochronne. Za pomocą szczepień można zapobiegać ospie wietrznej, co zmniejsza ryzyko późniejszego wystąpienia półpaśca. Istnieje też szczepionka (niedostępna w Polsce), która służy do zapobiegania samemu półpaścowi u osób, które przebyły ospę wietrzną.

Szczepionkę przeciwko ospie wietrznej można stosować od 9. miesiąca życia bez górnej granicy wiekowej. Składa się z dwóch dawek podanych w odstępie co najmniej 4–6 tygodni. Jest przeznaczona dla osób, które nie chorowały na ospę wietrzną. Liczba osób, które otrzymały szczepionkę przeciwko ospie wietrznej jest w Polsce bardzo niewielka, ponieważ szczepionka została zarejestrowana dopiero w 1999 roku, stała się dostępna w 2005 roku i jest pełnopłatna. Aktualnie jest to szczepienie obowiązkowe (bezpłatne) dla wybranych grup dzieci, np. uczęszczających do żłobka i zalecane (pełnopłatne) dla pozostałych.

Szczepionka przeciwko półpaścowi została zarejestrowana w USA, a także w Unii Europejskiej, ale nie jest jeszcze dostępna w Polsce.
dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM
źródło: mp.pl
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post