Przetokaodbytniczo-pochwowe - postępowanie diagnostyczne

Choroby układu pokarmowego; przełyku, żołądka, jelit, wątroby, trzustka, dróg żółciowych, odbytu)
admin. med.

Przetokaodbytniczo-pochwowe - postępowanie diagnostyczne

Post autor: admin. med. »

Przetoki odbytniczo-pochwowe - aktualne postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne
Borgis - Nowa Medycyna 1/2008, s. 7-10
Małgorzata Kołodziejczak, Iwona Sudoł-Szopińska, Andrzej Maletka
Oddział Proktologii Szpitala na Solcu w Warszawie
Kierownik Proktologii: dr hab. n. med. Małgorzata Kołodziejczak Oddział Położnictwa i Ginekologii Szpitala Bielańskiego im. ks. J. Popiełuszki w Warszawie
Ordynator: prof. dr hab. Romuald Dębski
Wstęp
Przetoka odbytniczo-pochwowa stanowi nieprawidłowe połączenie odbytnicy z pochwą w postaci kanału wysłanego nabłonkiem. Szerokość i długość kanału może być różna; w przypadku wąskiego połączenia dochodzi do powstania przetoki gazowej, zaś jeśli światło przetoki jest szerokie – do przetoki kałowej. Ujście przetoki znajduje się w kanale odbytu na poziomie lub powyżej linii grzebieniastej. Ujście poniżej linii grzebieniastej jest typowe dla przetoki odbytowo-pochwowej.
Przyczyny powstania przetoki odbytniczo-pochwowej
Najczęściej do powstania przetoki odbytniczo-pochwowej dochodzi w następstwie urazu okołoporodowego (1, 2). Sprzyjającymi czynnikami są w takim przypadku dysproporcja między wielkością płodu a światłem pochwy, pęknięcie krocza III i IV stopnia, porody instrumentalne, episiotomia wykonana w części pośrod-
kowej oraz infekcje w ranie po episiotomii.
Przetoka odbytniczo-pochwowa może być także skutkiem nieleczonej lub źle leczonej infekcji odkryptowej w kanale odbytu i następowego ropnia z przebiciem do pochwy (2). Rzadziej, wśród przyczyn powstania przetoki wymieniane są: zmiany po radioterapii, zapalne choroby jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, rzadziej wrzodziejące zapalenie jelita grubego), nowotwory pochwy i odbytnicy, urazy operacyjne (po operacjach ginekologicznych i proktologicznych), endometrioza, urazy wypadkowe typu „wbicie na pal”, gwałt, infekcja gruczołu Bartholiniego oraz zmiany gruźlicze (3).
Klasyfikacja przetok odbytniczo-pochwowych
Istnieje kilka klasyfikacji przetok odbytniczo-pochwowych. Najbardziej znany podział jest oparty na szerokości otworu łączącego pochwę i odbytnicę, w którym wyróżnia się przetoki:
– małe (poniżej 0,5 cm średnicy),
– średnie (od 0,5-2,5 cm),
– duże (powyżej 2,5 cm średnicy).
Drugim, stosowanym podziałem jest klasyfikacja uwzględniająca poziom przetoki, zarówno od strony pochwy, jak i odbytnicy. Według tej klasyfikacji przetoki dzielą się na niskie, średnie i wysokie. W przypadku przetok niskich otwór od strony pochwy znajduje się w okolicy spoidła warg sromowych, a w odbycie w pobliżu linii grzebieniastej. Przetoki wysokie posiadają ujście w okolicy szczytu pochwy, oraz w środkowej części odbytnicy. Poziom przebiegu przetok odbytniczo-pochwowych środkowych znajduje się pośrodku względem wymienionych powyżej rodzajów (4).
Diagnostyka przetok odbytniczo-pochwowych
Diagnostyka przetok odbytniczo-pochwowych obejmuje wywiad, przedmiotowe badanie proktologiczne i ginekologiczne oraz badania dodatkowe.
Wywiad
Podstawowym objawem, jaki zgłasza pacjentka z przetoką odbytniczo-pochwową jest oddawanie gazów lub stolca przez pochwę. W zależności od wielkości przetoki objawy te mogą występować sporadycznie lub stale. Nieprzyjemny zapach podczas badania przez pochwę, nawrotowe infekcje bakteryjne pochwy oraz infekcje dróg moczowych mogą sugerować obecność przetoki odbytniczo-pochwowej. Mogą także występować dolegliwości bólowe, związane z naciekiem zapalnym tkanek przypochwia. Szczególną uwagę należy zwracać na kobiety po leczeniu energią promienistą. Tu przetoki mogą tworzyć się zwykle w okresie 6 miesięcy do 2 lat od zakończenia leczenia.
Choroba powoduje znaczne obniżenie jakości życia pacjentki, w wielu przypadkach utrudnia prowadzenie czynnego życia zawodowego, jest przyczyną problemów w pożyciu seksualnym. Z uwagi na krępujący charakter dolegliwości, wiele kobiet, nawet z dużymi dolegliwościami, nie zgłasza się do lekarza. W materiale własnym jest pacjentka leczona z powodu dużej kałowej przetoki odbytniczo-pochwowej, która przez 20 lat (od czasu porodu) nie zgłaszała się do lekarza z powodu wstydu. Istnieje też grupa pacjentek, u których przetoka odbytniczo-pochwowa przebiega bezobjawowo i wykrywana jest przypadkowo, podczas badania proktologicznego wykonywanego z innego powodu.
U pacjentki z podejrzeniem przetoki odbytniczo- -pochwowej badanie przedmiotowe powinno uwzględniać:
– Badanie ginekologiczne.
W badaniu we wzierniku dopochwowym przetoka odbytniczo-pochwowa uwidacznia się zwykle jako drobne zagłębienie w śluzówce pochwy. Przydatne jest wtedy użycie sondy.
– Zestawione badanie przez pochwę i odbytnicę.
– Badanie endoskopowe (rektoskopia, kolonoskopia) w celu dokładnej oceny ujścia przetoki oraz błony śluzowej odbytnicy w aspekcie wykrycia ewentualnych zmian zapalnych (choroba Leśniowskiego-Crohna) i nowotworowych.
Badania dodatkowe
W celu potwierdzenia stanu zapalnego należy oznaczyć poziom leukocytów we krwi oraz wykonać badanie ogólne moczu.
Inne użyteczne dla rozpoznania przetoki badania są następujące:
– Badanie endosonograficzne (ultrasonograficzne badanie przezodbytnicze).
– Ultrasonograficzne badanie przezpochwowe.
– Wlew doodbytniczy (choć badanie to nie zawsze pozwala na dokładne zobrazowanie krótkiej przetoki odbytniczo-pochwowej, szczególnie w przypadkach, gdy kanał przetoki jest wąski). Wlew jest bardziej przydatny w diagnostyce przetok esiczo-pochwowych, będących powikłaniem zapalenia uchyłków esicy.
– Próba z tamponem (założenie tamponu do pochwy, następnie podanie błękitu metylenowego do odbytnicy, po 20 minutach ocena zabarwienia tamponu).
– Biopsja histopatologiczna w celu wykluczenia nowotworu i chorób zapalnych.
– Tomografia komputerowa (TK).
– Rezonans magnetyczny (MR).
Badanie endosonograficzne
Część autorów jest zdania, że badanie endosonograficzne bez podania środka kontrastowego (tj. roztworu wody utlenionej) jest badaniem niepewnym co do identyfikacji przetoki, aczkolwiek pozwala na dokładną ocenę zwieraczy odbytu przed planowanym leczeniem. Podanie kontrastu stwarza lepsze możliwości zarówno identyfikacji kanału przetoki, jak i jej ewentualnych rozgałęzień, ujść do odbytu (odbytnicy) i pochwy oraz różnicowanie przetoki ze zmianami bliznowantymi (5, 6, 7, 8). Na badanie endosonograficzne nie są oczywiście kierowane przypadki jednoznaczne w badaniu przedmiotowym, ale trudne diagnostycznie przetoki, tzn. wąskie i rozgałęzione. Niewielkie światło tych przetok, a zwłaszcza brak widocznych ujść uniemożliwiają wykonanie standardowego badania endosonograficznego ze wzmocnieniem kontrastowym, w który kontrast podawany jest do kanału przetoki przez cewnik. W związku z powyższych opracowano własne tzw. badanie skojarzone: endosonograficzne kanału odbytu z równoczesnym badaniem palcem przez pochwę. Masaż tylnej ściany pochwy w trakcie badania kanału odbytu powoduje wprowadzenie powietrza (które ma charakterystyczny obraz w badaniu usg) do przetoki i jej rozgałęzień.
W literaturze podawane są różne wyniki wartości diagnostycznej endosonografii w rozpoznawaniu przetok odbytniczo-pochwowych. Część z nich odnosi się sceptycznie (9), podczas gdy, dla przykładu, w jedynej jak do tej pory pracy porównującej endosonografię z RM (10), wartość endosonografii była praktycznie identyczna jak RM. W obu badaniach prawidłowo rozpoznano 91,6% przetok. Orsoni i wsp. oceniając skuteczność endosonografii bez środka kontrastowego wykazał nawet przewagę endosonografii nad rozpoznaniem śródoperacyjnym. Operacyjnie nie potwierdził rozpoznanej przetoki i dopiero powtórna ocena pacjentki z powodu utrzymujących się dolegliwości potwierdziła wstępną diagnozę endosonograficzną. Zupełnie przeciwne rezultaty uzyskali z kolei Yee i wsp., którzy w badaniu bez kontrastu prawidłowo rozpoznali jedynie 28% przetok odbytniczo-pochwowych. Autorzy podkreślali, że prawdopodobnie podanie środka kontrastowego zwiększy dokładność metody.
Poen i wsp. (13) przetoki odbytniczo-pochwowe badali głowicą przezpochwową twierdząc, że ten dostęp pozwala lepiej ocenić przebieg przetoki przez tkanki przegrody odbytniczo-pochwowej.
Leczenie przetok odbytniczo-pochwowych
Leczenie zachowawcze
Leczenie zachowawcze jest stosowane w ostrym stanie zapalnym, np. w przypadku przetoki powstałej na skutek przebicia do pochwy ropnia odbytu. Pacjentka otrzymuje antybiotyki, wykonywany jest drenaż ropnia, zaś operacja plastyki przetoki zostaje odroczona do momentu całkowitego ustąpienia stanu zapalnego.
Jeśli biopsja wykaże, że przyczyną przetoki jest choroba Leśniowskiego-Crohna, można w warunkach klinicznych podać pacjentce Imfiximab (ogólnie lub miejscowo). Według niektórych doniesień jest to wysoce skuteczna metoda leczenia (14, 15, 16, 17).
Leczenie operacyjne
Przygotowanie do zabiegu operacji przetoki odbytniczo-pochwowej w dużym stopniu wpływa na powodzenie operacji i obejmuje:
– 2 dniową ścisłą dietę,
– mechaniczne dokładne oczyszczenie jelita grubego,
– wypłukanie pochwy betadiną,
– założenie cewnika do pęcherza moczowego,
– profilaktykę antybiotykową i przeciwzakrzepową.
Przetoki odbytniczo-pochwowe są trudne do leczenia i wiążą się z dużym odsetkiem nawrotów. Wybór techniki operacyjnej zależy od etiologii i poziomu przetoki, a także od stanu ogólnego pacjentki.
Przetoki niskie i środkowe są operowane z dostępu kroczowego (przezpochwowego lub przezodbytowego), w przetokach wysokich stosowany jest dostęp poprzez laparotomię. Techniki miejscowe polegają na wycięciu przetoki i odbudowie tkanek krocza, aparatu zwieraczowego odbytu lub na wycięciu przetoki z zeszyciem warstwowym ściany odbytnicy. W miejscu wyciętego kanału można zastosować metodę przesuniętych płatów błony śluzowej (3, 1), aczkolwiek zdaniem niektórych autorów wyniki tego zabiegu nie są tak dobre, jak w przypadku przetok odkryptowych.
W celu leczenia niskich przetok odbytniczo-pochwowych i odbytowo-pochwowych stosowane są
sastępujące techniki operacyjne:
1. Otwarcie przetoki na sondzie „jak książkę”, wycięcie przetoki i zeszycie warstwowe mięśni zwieraczy i skóry (na obwodzie nieszczelnie). Ten typ zabiegu jest ryzykowny, gdyż jeśli dojdzie do infekcji i rana pooperacyjna się rozejdzie, może to grozić nietrzymaniem stolca.
2. Wycięcie przetoki, zeszycie otworu wewnętrznego w pochwie i założenie nitki na mięsień zwieracz zewnętrzny.
3. Wycięcie przetoki, zeszycie ubytku po wycięciu otworu wewnętrznego w odbycie, zeszycie otworu w pochwie, częściowe zeszycie rany w kierunku podłużnym („podwyższenie krocza”) i zostawienie setona w kroczu.
4. Oddzielenie z dostępu kroczowego cięciem poprzecznym między pochwą a odbytem tylnej ściany pochwy, przecięcie przetoki. Osobno wycinany jest odcinek dopochwowy, tylna ściana pochwy jest zeszywana po wycięciu, oddzielnie wycinany jest odcinek idący do odbytu wg zasad przetok odkryptowych (jeśli przetoka obejmuje dużą masę mięśnia, nitkę zakłada się na zwieracz zewnętrzny, zamieniając przetokę odbytniczo-pochwową na przetokę odbytu, która jest łatwiejsza do leczenia).
5. Wycięcie przetoki wraz z otworem wewnętrznym i zaszycie ubytku w odbytnicy „flapem” (płat zawierający błonę śluzową, podśluzową i część okrężną mięśniówki odbytnicy). Zeszycie otworu w pochwie.
6. Plastyka przetoki odbytniczo-pochwowej przy pomocy przesuniętego płata błony śluzowej pochwy (identyfikacja i wycięcie kanału przetoki oraz rekonstrukcja tkanek krocza poprzez płat błony śluzowej odbytnicy, zeszycie w linii środkowej mięśni dźwigaczy oraz uruchomienie błony śluzowej tylnej ściany pochwy). Zalety tego zabiegu to: szybkie gojenie, brak deformacji krocza, wzmocnienie przegrody odbytniczo-pochwowej zeszytymi mięśniami. Niektóre doniesienia wykazują aż 94% wyleczeń tą metodą (20), chociaż większość chirurgów uważa, że metoda ta jest skuteczna tylko w przypadku przetok niskich i krótkich.
7. Przy wysokich przetokach, spowodowanych nowotworem, zmianami zapalnymi czy też ponaświetlaniowymi, wybiera się dostęp brzuszny.
W zależności od rozmiaru przetoki można wykonać następujące zabiegi:
– wypreparowanie, wycięcie kanału przetoki z oddzieleniem pochwy od odbytnicy i zaopatrzeniem szwami otworów w ścianie odbytnicy i ścianie pochwy. Dobrze jest oddzielić te dwa narządy od siebie jakąś tkanką np. siecią,
– oddzielenie od siebie odbytnicy od pochwy i wykonanie niskiej przedniej resekcji odbytnicy w granicach zdrowych tkanek,
– jeśli zmiany zapalne lub nowotworowe są bardzo rozległe, czasami trzeba ograniczyć się do wyłączenia pasażu jelitowego poprzez kolostomię lub ileostomię,
– w wybranych przypadkach rekomendowane są operacje laparoskopowe (21, 22).
Preferowane operacje w Oddziale Proktologii to w niskich przetokach operacje 2 i 3, w wysokich, operacje z przesuniętym płatem błony śluzowej odbytnicy. Wysokie przetoki odbytniczo-pochwowe występują w naszym materiale sporadycznie i najczęściej są związane ze zmianami popromiennymi w odbytnicy. W takich przypadkach operacja ogranicza się do kolostomii odbarczającej.
Podsumowanie
Śledząc postępy w diagnostyce i leczeniu przetok odbytniczo-pochwowych do największych nowości ostatnich lat należy coraz szersze zastosowanie ultrasonografii transrektalnej, która jeszcze do niedawna była stosowana przeważnie w diagnostyce przetok odbytu.
Mimo dyskutowanej wartości endosonografii w diagnostyce przetok odbytniczo-pochwowych, niekwestionowana jest możliwość oceny endosonograficznej zwieraczy odbytu, która jest jednym z elementów badania pacjentów przed operacją przetok i ropni odbytu. Jest to szczególnie istotne przed leczeniem przetoki nawrotowej oraz u osób, które przebyły uraz zwieraczy, np. poporodowy. Określenie rozległości uszkodzenia u osoby z przebytym urazem zwieraczy w następstwie porodu lub leczenia przetoki i ropnia odbytu uświadamia konieczność zastosowania metody leczenia oszczędzającej zwieracze i pozwala prognozować ryzyko ich niewydolności. Znaczenie endosonografii jest w tym względzie niepodważalne i w wielu światowych ośrodkach jest ona metodą z wyboru do oceny zwieraczy odbytu, zarówno przed leczeniem, jak i w okresie pooperacyjnym. Dodatkowy argument wykonywania tak dokładnej diagnostyki przedoperacyjnej to aspekt prawny. Udokumentowanie w obrazie ultrasonograficznym urazu zwieraczy przed operacją ma znaczenie w przypadku roszczeniowej postawy pacjenta po zabiegu.
Podsumowując temat aktualnego leczenia przetok odbytniczo-pochwowych, na szczególne podkreślenie zasługuje wprowadzenie Infiximabu w przetokach Leśniowskiego-Crohna oraz próby leczenia wysokich przetok odbytniczo-pochwowych techniką laparoskopową.
Nadal jednak nie istnieje idealna metoda leczenia przetok odbytniczo-pochwowych.
Leczenie zachowawcze jest mało skuteczne, zaś operacyjne obarczone dużym odsetkiem nawrotów. Przetoka odbytniczo-pochwowa ciągle jest wielkim wyzwaniem dla chirurga i ginekologa.
Piśmiennictwo,źródło:.czytelniamedyczna.pl
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post