Ocena stanu odżywienia pacjenta w podeszłym wieku

Różne informacje,czasem dziwne a czasem bardzo interesujące, o badaniach medycznych
admin. med.

Ocena stanu odżywienia pacjenta w podeszłym wieku

Post autor: admin. med. »

lek. med. Agnieszka Parnicka, lek. med. Ewa Klimek
Katedra Chorób Wewnętrznych i Gerontologii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Kraków
Fot. iStock

Stan odżywienia jest ważnym czynnikiem wpływającym na stan zdrowia oraz długość i jakość życia seniorów1. Zarówno niedobór, jak i nadmiar makro- i mikroskładników pokarmowych może przyspieszać proces starzenia się organizmu i przyczyniać się do powstania wielu chorób, takich jak nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, osteoporoza, cukrzyca typu 2 i niedokrwistość2. Niedożywienie jest także niezależnym czynnikiem występowania u pacjenta powikłań pod postacią zwiększonej śmiertelności, wydłużonej hospitalizacji czy wyższych kosztów terapii3. Ponadto sama choroba przewlekła jest czynnikiem ryzyka niedożywienia osób w podeszłym wieku4. Statystyki podają, że osoby niedożywione stanowią 3–12% osób leczonych ambulatoryjnie, 17–65% hospitalizowanych i aż 26–89% przebywających w domach opieki3. W związku z tym 1 stycznia 2012 roku wprowadzono w Polsce rozporządzenie ministra zdrowia nakazujące wykonywanie u każdego hospitalizowanego pacjenta przesiewowej oceny stanu odżywienia.

Ocena stanu odżywienia jest integralną składową całościowej oceny geriatrycznej i powinna być wykonywana przez wykwalifikowany personel. Dostarcza informacji, czy potrzeby fizjologiczne pacjenta w odniesieniu do zapotrzebowania na składniki odżywcze są spełnione, i odpowiada na pytania, czy pacjent jest prawidłowo odżywiony i czy ma ilościowe i/lub jakościowe niedobory składników odżywczych. Ponadto ma na celu identyfikację chorych niedożywionych i zagrożonych niedożywieniem, ustalenie rodzaju niedożywienia, jego przyczyny oraz monitorowanie skuteczności leczenia żywieniowego. Ocena stanu odżywienia jest ukierunkowana głównie na leczenie żywieniowe z uwzględnieniem innych metod terapeutycznych; służy także do monitorowania skuteczności podjętych działań leczniczych.

Pełna ocena stopnia odżywienia polega na przeprowadzeniu badania podmiotowego i przedmiotowego, wywiadu żywieniowego, badania antropometrycznego, badań laboratoryjnych, oceny funkcjonalnej i ewentualnie badań obrazowych.
Badanie podmiotowe i przedmiotowe oraz wywiad żywieniowy

Dane z wywiadu lekarskiego i odchylenia w badaniu fizykalnym są szczególnie istotne w ocenie stopnia odżywienia pacjenta. W zakresie badania podmiotowego obejmują pytania o zmiany apetytu, zmniejszenie masy ciała, zmiany rozmiaru odzieży, odchylenia w odczuwaniu smaku i zapachu, dolegliwości z zakresu przewodu pokarmowego (z uwzględnieniem dysfagii, odynofagii, biegunki, zaparć)5. Istotne jest występowanie chorób przewlekłych, ostrego i przewlekłego stresu, przebytych niedawno hospitalizacji czy ostrych stanów chorobowych, ponieważ warunkują one zapotrzebowanie organizmu na kalorie oraz substancje odżywcze i są czynnikami ryzyka niedożywienia.

U osób w podeszłym wieku należy pogłębić wywiad o pytania z zakresu chorób psychicznych, ze szczególnym uwzględnieniem depresji oraz zaburzeń funkcji poznawczych. Zaburzenia te mogą mieć istotny wpływ na stan odżywienia pacjenta. Istotny wpływ na stopień odżywienia seniorów ma ich sytuacja socjalna, obecna lub przebyta żałoba, samotność i czynniki ekonomiczne.

W postępowaniu z pacjentem geriatrycznym, także w zakresie oceny stopnia odżywienia, ważna jest weryfikacja stosowanych przez niego leków. Uwzględnienie w wywiadzie zażywanych na stale i doraźnie farmaceutyków, w tym suplementów diety, jest istotne ze względu na wpływ leków na wchłanianie różnych składników pokarmowych i ich liczne możliwe działania niepożądane.

Natomiast w badaniu przedmiotowym szczególną uwagę należy zwrócić na zanik tkanki podskórnej, wychudzenie, zaniki mięśniowe, obrzęki obwodowe, wysięki w jamach opłucnowych, wodobrzusze, tachykardię, duszność, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, zapalenie dziąseł, próchnicę, ubytki zębowe oraz dopasowanie sztucznego uzębienia.

W wywiadzie żywieniowym bierze się pod uwagę zmiany w sposobie odżywiania, stosowane diety i leki, przebyte zabiegi operacyjne i hospitalizacje, ostre i przewlekłe choroby oraz utratę masy ciała w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Podczas wywiadu żywieniowego analizie poddawana jest również ilość spożywanych przez seniora posiłków i ich skład, z uwzględnieniem alergii pokarmowych oraz czynników kulturowych i ekonomicznych. W ocenie prospektywnej stosuje się obserwację pacjenta podczas spożywania posiłków i zapisywanie spożytych produktów w dzienniczkach żywieniowych.
Badanie antropometryczne

Badanie antropometryczne polega na wykonaniu pomiarów poszczególnych części ciała pacjenta. Jest to prosta, nieinwazyjna i bezpieczna metoda. Do podstawowych pomiarów zaliczamy: wzrost, masę ciała, obwód talii i bioder, obwód ramienia i podudzia oraz pomiary fałdów skórnych (tab. 1).
Tabela 1. Ocena stanu odżywienia – pomiary antropometryczne
masa ciała
% zmniejszenia masy ciała w ciągu ostatnich 3 miesięcy
wzrost
BMI
obwód pasa i bioder, wskaźnik WHR
ilość podskórnej tkanki tłuszczowej za pomocą fałdomierza
obwód ramienia
obwód podudzia

Prawidłową masę ciała ocenia się najczęściej na podstawie wskaźnika masy ciała (body mass index – BMI) obliczanego wg wzoru: BMI = masa ciała (kg)/wzrost (m2).

Według kryteriów WHO pacjentów klasyfikuje się jako osoby z niedowagą, gdy BMI wynosi <18,5 kg/m2, z nadwagą – jeśli BMI wynosi 25–29,9 kg/m2, oraz z otyłością – gdy BMI ≥30 kg/m2 (WHO 1998). W podeszłym wieku ze względu na gorsze rokowanie osób z mniejszą masą ciała za niedożywione uznaje się osoby z BMI <22 kg/m2.7 W populacji geriatrycznej do oceny stanu odżywienia bardziej odpowiednia od BMI jest obecna masa ciała oraz jej procentowa zmiana w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Spowodowane jest to zmniejszaniem się wzrostu osób w podeszłym wieku (np. w przebiegu osteoporozy) oraz brakiem możliwości dokonania pomiaru wzrostu u osób leżących.

Niezamierzone zmniejszenie masy ciała o około 5% w ciągu 6–12 miesięcy świadczy o dużym ryzyku niedożywienia i jest niekorzystnym czynnikiem rokowniczym. Wiąże się on między innymi ze zwiększonym ryzykiem uzależnienia się od pomocy osób drugich, zwiększa ryzyko złamania szyjki kości udowej i ryzyko ogólnej śmiertelności6.

Po uzyskaniu wyniku pomiaru obwodu talii i bioder można obliczyć wskaźnik WHR (wg wzoru WHR = obwód talii/obwód bioder). Wskaźnik WHR różnicuje dwa typy nadwagi/otyłości; jeśli wynosi ≥0,8 u kobiet lub 1,0 u mężczyzn, rozpoznaje się typ androidalny, a gdy poniżej tych wartości, to typ ginoidalny11. Natomiast częstość występowania otyłości trzewnej określa się na podstawie pomiaru obwodu talii, u kobiet ≥80 cm, u mężczyzn ≥94 cm (kryteria International Diabetes Federation [IGF] 2005 dla Europejczyków).

W populacji geriatrycznej istotny jest pomiar obwodu ramienia i łydki, ponieważ udowodniono, że dobrze korelują one ze stopniem odżywienia osoby w podeszłym wieku. Obwód ramienia <22 cm i łydki <31 cm nasuwa podejrzenie niedożywienia12.

Innym sposobem pomiaru składu ciała jest ocena grubości fałdu skórnego. Mierzy się go w czterech miejscach: nad mięśniem trójgłowym, dwugłowym oraz podłopatkowym i nad grzebieniem kości biodrowej. Pomiaru dokonuje się za pomocą fałdomierza trzykrotnie w każdym miejscu, a następnie wylicza się średnią dla każdej z lokalizacji. Metody tej nie należy stosować u osób skrajnie otyłych7.

Obwód mięśni ramienia (MAC) obliczony na podstawie obwodu ramienia i grubości fałdu skórno-tłuszczowego nad mięśniem trójgłowym należy odnieść do wartości centylowych dla danej populacji. MAC >15. centyla świadczy o dobrym odżywieniu, pomiędzy 5. a 15. centylem – o umiarkowanym niedożywieniu, a <5. centyla o ciężkim niedożywieniu
ODPOWIEDZ
  • Podobne tematy
    Odpowiedzi
    Odsłony
    Ostatni post